Zandpadvezelkop (Inocybe lacera var lacera)

In de kustduinen komen diverse vezelkoppen voor en het zal weinig verrassend zijn dat ze allemaal nogal op elkaar lijken. Warmbruine tot geelbruine, vezelige en soms wat schubbige hoedjes en de stelen meestal diep begraven in het zand.

Een van de belangrijkste dingen bij determinatie is het uiterlijk van de steel. Deze zul je dus voorzichtig zonder het oppervlak aan te raken moeten uitgraven. Heeft de steel een knolvoet of is de steel min of meer recht? Is de steel in zijn geheel berijpt of alleen aan de top of zelfs daar niet? Verkleurt de steel vanaf de basis? Hier stuit je echter al direct op hobbel 1.
Zoals opgemerkt is de steel vaak voor een groot deel verborgen in het zand, de genoemde eigenschappen zijn hierdoor niet altijd even duidelijk te onderscheiden. Zo is de kleur van het onder het zand zittende gedeelte van de steel wit.

Om tot een juiste determinatie te komen zal de microscoop er aan te pas moeten komen. Het aanwezige zand bemoeilijkt ook hier de determinatie. Een extra doosje dekglaasjes is hier geen overbodige luxe.

Kijk allereerst naar de volgende eigenschappen

• hebben de cystiden dikke, al dan niet gekleurde wanden en kristallen op de kop? Of zijn het dunwandige, eventueel gesepteerde ballonnetjes?
• zijn de sporen glad of hoekig, wrattig?
• is de steel berijpt? Dat is natuurlijk een lastige, want al dat zand..... . Kijk of je caulocystiden kunt vinden over de gehele lengte van de steel of hooguit in het bovenste topje. Geheel met caulocystiden => berijpt, hooguit topje met caulocystiden => niet berijpt.

Kleine duinvezelkop of Zandpadvezelkop?

Kleine duinvezelkop (I. vulpinella)
Het belangrijkste verschil tussen de twee is het al dan niet berijpt zijn van de steel over de gehele lengte. Bij de Kleine duinvezelkop is de gehele steel berijpt - er zijn dus over de gehele lengte caulocystiden te vinden.

Zandpadvezelkop (I. lacera var lacera)

- subgen Inocybe
Caulocystiden hooguit alleen aan de top van de steel
Sporen glad, cylindrisch =
Inocybe lacera
Hoed niet hygrofaan
Hoed 10-40 mm, aanvankelijk stomp conisch met naar binnen gekrulde rand, later gewelfd tot vlak, ruw vezelig, vaak gebarsten, donkerbruin, later of bij droogte bleker met okergele tint
Lamellen bleek, later okerbruin
Steel 25-80x1-6 mm, recht, vezelig, grijsbruin, aan de voet donkerder

Sporen 10-15x4-6 mu, cilindrisch,
Pleurocystiden 35-75x12-22, flesvormig, soms met scherpe apex, wanden tot 2 mu dik, kleurloos

Op zandige en voedselarme grond, langs bospaden e.d, bij naald- en loofbomen, vooral berk en wilg.

NB. Sporen en cystiden zeer variabel.

De Zandpadvezelkop (Inocybe lacera) kent vier varianten:
- var rhacodes - lamelsnede met opstaande, verbonden, bruin-geïncrusteerde elementen, eindelement lijkt op cheilocystide
Overige 3 zonder dit soort elementen

- var regularis - sporen opvallend breed, bijna rechthoekig

- var lacera - sporen 11.0-14.2 x 4.5-5.6 mu, Q breedte = 2.1-2.9. Pleurocystiden iets dikwandig, wand kleurloos, op droge plekken

- var helobia - sporen 11.4-13.8 x 5.8-6.6 mu, Q breedte = 1.9-2.3. Pleurocystiden dikwandiger, wand bleek tot helder geel, op moerassige plaatsen.

I. lacera var helobia

• Sporen (10.0)10.5-15.0 x 5.5-7.0(-7.5) mu, gemiddeld 11.4-13.8x5.8-6.6 mu, Q=1.7-2.3(-2.5), glad tot iets hoekig, onregelmatig gevormd.
• Pleurocystiden (41-)42-67(-72) x 15-26 mu, breed knotsvormig, cilindrisch knotsvormig tot breed spoelvormig, naar de top afgerond tot gepunt, soms met puntig lobje, dikwandig tot 2.5(-3.0) mu, bleek tot helder geel, met kristallen aan de top, talrijk.
• Cheilocystiden gelijk aan de pleurocystiden.
• Paracystiden peervormig tot knotsvormig, dunwandig en kleurloos, soms iets dikwandig en met bruine tint, talrijk.
• Basidia 27-35x10-12 mu, 4-sporig, enkele 2-sporig.
• Geen caulocystidia, aan de top enkele caulocystideachtige haren.

Op moerassige grond, onder els, berk, wilg en kruipwilg.

I. lacera var helobia is nogal variabel wat de vorm betreft. Meestal is de paddestoel vrij tenger, maar er komen ook robuustere vormen voor. Deze laatste soort groeit uitsluitend onder kruipwilg in de duinen.