Gewone viltkop sl (Inocybe%20dulcamara%20sl)

In de kustduinen komen diverse vezelkoppen voor en het zal weinig verrassend zijn dat ze allemaal nogal op elkaar lijken. Warmbruine tot geelbruine, vezelige en soms wat schubbige hoedjes en de stelen meestal diep begraven in het zand.

Een van de belangrijkste dingen bij determinatie is het uiterlijk van de steel. Deze zul je dus voorzichtig zonder het oppervlak aan te raken moeten uitgraven. Heeft de steel een knolvoet of is de steel min of meer recht? Is de steel in zijn geheel berijpt of alleen aan de top of zelfs daar niet? Verkleurt de steel vanaf de basis? Hier stuit je echter al direct op hobbel 1. Zoals opgemerkt staat de steel vaak voor een groot deel verborgen in het zand, de genoemde eigenschappen zijn hierdoor niet altijd even duidelijk te onderscheiden. Zo is de kleur van het onder het zand zittende gedeelte van de steel wit.

Om tot een juiste determinatie te komen zal de microscoop er aan te pas moeten komen. Het aanwezige zand bemoeilijkt ook hier de determinatie en een extra doosje dekglaasjes is allesbehalve een overbodige luxe.

Kijk allereerst naar de volgende eigenschappen

• zijn er pleurocystiden of alleen cheilocystiden aanwezig?
• hebben de cystiden dikke, al dan niet gekleurde wanden en kristallen op de kop? Of zijn de cystiden dunwandig en ontbreken kristallen?
• Wat is de vorm van de cystiden? Knotsvormig, cilindrisch, langgerekt, ballonvormig, buikig enz. ?
• zijn de sporen glad of hoekig, wrattig?
• let bij het meten van gladde sporen ook op de Q-waarde (= verhouding lengte-breedte)
• is de steel berijpt? Dat is natuurlijk een lastige, want al dat zand..... . Kijk of je caulocystiden kunt vinden over de gehele lengte van de steel of hooguit in het bovenste topje. Geheel met caulocystiden => berijpt, hooguit topje met caulocystiden => niet berijpt. Bij de viltkoppen is dit punt echter van minder belang.

Ontbreken de pleurocystiden, hebben de cheilocystiden dunne wanden en geen kristallen en zijn de sporen in meer of mindere mate eivormig tot boonvormige met wat stompe top, dan moet je beslissen of het hoedje van je vezelkop viltig tot schubbig is (de steel is vaak kort) of radiaal vezelig of gebarsten (de steel is vaak langer dan de hoeddiameter.

Een viltige hoedje, korte steel en vaak gesepteerde, kristalloze cheilocystiden brengen je nu bij de subgroep Mallocybe. So far so good.

Nu komt de Q-waarde van de sporen om de hoek kijken. Een Q-waarde hoger dan 2 wil zeggen dat de lengte minstens 2-maal zo groot is als de breedte. Oftewel de sporen zien er langwerpig uit. Bij een Q-waarde lager dan 2 zijn de sporen meer rondachtig.

De wat langgerekte sporen brengen je o.a. bij Inocybe heimii (Duinviltkop), een forse viltkop die te vinden is in de kustduinen bij kruipwilg.
De meer rondachtige sporen brengen je bij de aan- of afwezigheid van al dan niet zilverig wit velum. Inmiddels zijn er nog maar 5 soorten over.

Met zilverig wit velum ==> I. leucoblema en I. leucoloma - maar dat is gelukkig voor ons geen soort van de kustduinen
Met een vezelige ring ==> I. agardhii
Met ronde of breed knotsvormige cheilocystiden die dan ook nog een dikke bruine wand hebben (waardoor de lamelsnede opvallend donkerder is dan de rest van de lamel - laat je hierbij niet misleiden door een door ouderdom of weersomstandigheden o.i.d. verkleurde lamelsnede) ==> I. fuscomarginata
En dan, als het bovengenoemde allemaal niet van toepassing is, houd je I. dulcamara over.

Dit alles volgens de Funga Nordica.



Vezelkoppen bij kruipwilg (Salix repens) in de grijze duinen
In Nieuwsbrief paddenstoelenmeetnet 21 wordt een sleutel gegeven voor de vezelkoppen die men kan vinden bij de kruipwilg in de grijze duinen. Zonder microscoop gaat het echter ook hier niet lukken de determinatie tot een goed einde te brengen.

- Geen pleurocystiden, cheilocystiden zonder kristallen, dunwandig en gladde sporen leiden naar de Duinspleetvezelkop (I. arenicola), Geelbruine spleetvezelkop (I.rimosa) en de Sombere spleetvezelkop (I.umbrinella). Opvallend zijn de lamelsnede met witvlokkige snede en de radiair vezelige tot gespleten hoed.
Is de lamelsnede niet afwijkend gekleurd en de hoed niet radiair gespleten, maar meer wollig of schubbig dan leidt de weg naar de Dulcamara-groep (de Viltkoppen). Binnen deze groep zijn de Bruinsnedeviltkop (I. fuscomarginata), Bedrieglijke viltkop (I. arthrocystis), Gewone viltkop (I. dulcamara), Duinviltkop (I. heimii)en de Geringde viltkop (I.agardhii) kandidaten.

- Met pleurocystiden, dikwandig en met kristallen en gladde of knobbelig-hoekige sporen is er de keuze uit de Geelbruine duinvezelkop (I. dunensis), Stinkvezelkop (I. grammata) (soms bij kruipwilg), Sombere aarddrager (I. splendens var phaeoleuca), Zandpadvezelkop (I. lacera), Kleine duinvezelkop (I. vulpinella), Grote duinvezelkop (I. serotina), Grootsporige vezelkop (I. similis) en de Slanke roodpootvezelkop (I. exilis).

Verschil I. heimii en I. dulcamara (Duinviltkop en Gewone viltkop)
Zie Nieuwsbrief Paddenstoelenmeetnetten 20
1a. Relatief fors, hoed 20?85 mm breed, schubbig tot zeer sterk viltig. Steel met duidelijke cortina-zone. Geur aardachtig, soms iets naar honing. Plaatjes okerbruin, daarna zeer donker bruin. Sporen 9-12(-15) x 4,5?6(-7,5) mu, Q ≥ 2, cilindrisch-boonvormig (phaseoliform), soms min of meer projectielvormig als in de Zandpadvezelkop (I. lacera) ==> Duinviltkop (I. heimii)
1b. Relatief klein, hoed 15?40 mm, viltig, niet zo sterk schubbig. Steel zonder of met heel zwakke cortina-zone. Geur vrijwel ontbrekend. Plaatjes bleek, dan donkerbruin. Sporen 8-11 x 5 mu, Q ≤ 2, boonvormig (phaseoliform) ==> Gewone viltkop (I. dulcamara)